Suy dinh dưỡng (SDD) vẫn là một tình trạng rất phổ biến của người Việt Nam (trung bình 20 - 30%), đặc biệt ở tuổi trung niên trở lên, người Việt Nam bị SDD có nơi lên tới 40% nhưng vấn đề này ít được chú ý.
Thiếu dinh dưỡng sẽ dẫn đến chức năng của tim mạch, hệ nội tiết, phổi, tụy, trí não… suy yếu, nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm, bệnh mạn tính, vì thế quá trình lão hóa cũng tăng cao.
Vì sao người cao tuổi bị SDD?
SDD ở người cao tuổi (NCT) thường xảy ra một cách từ từ, với nhiều lý do khác nhau. Ăn uống không điều độ, ăn qua loa, đại khái, ăn ít, nhất là ăn một mình gây chán ăn, ăn thiếu chất lượng, thậm chí không đủ bữa, bữa no, bữa đói. Một số NCT do thiếu thốn kinh tế hoặc có khả năng về kinh tế nhưng không có người lo cho từng bữa ăn hằng ngày, sự việc kéo dài nhiều tháng, nhiều năm sẽ dẫn đến SDD. NCT răng thường kém (răng lung lay hoặc đã rụng nhiều) gây khó khăn trong việc nhai thức ăn, hạn chế hấp chất thu dinh dưỡng. Mặt khác do khả năng bài tiết nước bọt hoặc các giác quan như vị giác và khứu giác suy giảm, gây chán ăn kéo dài dẫn đến SDD. SDD ở NCT còn có thể gặp ở những người bị dị ứng với một số thức ăn, lo rằng sau khi ăn sẽ bị rối loạn tiêu hóa nên sợ ăn. Người mắc bệnh về đường tiêu hóa (viêm - loét dạ dày, viêm đại tràng co thắt, viêm đại tràng mạn tính, viêm gan mạn tính, viêm đường mật hoặc sỏi mật) cũng gây SDD. Một số người bị trầm cảm mạn tính, sa sút trí ruệ, nghiện rượu cũng dẫn đến SDD. Một số do kiêng khem quá mức, không dám ăn bất kỳ một loại thực phẩm nào ngay cả cá hoặc sữa là loại thực phẩm rất cần cho nhu cầu dinh dưỡng ở mọi lứa tuổi, dần dần dẫn đến SDD.
Dấu hiệu nhận biết SDD ở NCT
Hầu hết người bị SDD có thể tự phát hiện thấy mình bị gầy đi như sụt cân, quần áo thấy tự nhiên rộng ra, các bắp thịt thấy mềm, nhũn, không được rắn chắc như trước đây. Tuy vậy, một số NCT do bị SDD lâu ngày, đã có ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương nên bản thân không thể hoặc không biết mình đang mắc bệnh gì. Con cháu trong gia đình có thể nhận biết được như thấy ông bà, bố mẹ kém dần sự minh mẫn, hay quên, hay kêu mệt mỏi, chán ăn, hay cáu gắt vô cớ. NCT bị SDD thường ăn khó tiêu, dễ táo bón, phân lúc lỏng lúc rắn, hay đau bụng lặt vặt. Nếu NCT bị SDD mà kèm theo mắc bệnh mạn tính (hen suyễn, bệnh tim, viêm gan, bệnh về xương khớp) thì càng làm cho bệnh nặng hơn nhanh chóng và toàn trạng trở nên suy sụp. Đặc biệt người bị SDD mà gặp phải tác nhân nhiễm khuẩn xâm nhập thì rất khó tránh khỏi mắc bệnh.
Làm thế nào để phòng SDD ở NCT?
Để phòng ngừa SDD, NCT cần ăn uống đủ chất và đủ số lượng, ăn đúng giờ giấc. Điều hết sức quan trọng là các thành viên trong gia đình cần quan tâm động viên, nhắc nhở để NCT chịu khó ăn và ăn đủ số lượng tránh hiện tượng chán ăn, lười ăn, bỏ bữa. Nên tìm hiểu các lý do làm cho NCT bị SDD, từ đó tìm cách khắc phục dần dần. Nếu các bữa chính mà NCT ăn chưa đủ số lượng thì có thể tạo điều kiện cho họ ăn thêm các bữa phụ vào khoảng 9 giờ sáng và 3 giờ chiều. Ăn thêm các loại quả sau bữa ăn (tráng miệng) như cam, quít, chuối, bưởi... và ăn nhiều rau. Rau vừa cung cấp các loại sinh tố vừa cung cấp chất xơ, ngăn ngừa táo bón. Để tránh hiện tượng chán ăn, ăn không ngon miệng, nếu không bị các bệnh về tim mạch, dạ dày, đại tràng và có điều kiện kinh tế thì có thể uống 1 ly rượu vang đỏ trước lúc ăn để khai vị (kích thích ăn uống ngon miệng). Trọng tâm của việc phòng SDD là làm sao NCT ăn được, tiêu hóa được, vì vậy thức ăn phải mềm, dễ nhai, dễ nuốt, dễ tiêu hóa nhưng không nên xay nhuyễn vì sẽ làm giảm mùi vị của thức ăn. NCT cũng nên hạn chế ăn mỡ động vật, lòng đỏ trứng (gà, vịt, chim cút, ngỗng) hoặc các loại phủ tạng như gan, tim, lòng, cật (thận) và rất nên ăn cá thay cho ăn thịt. Mỗi một tuần nên ăn cá khoảng 2 - 3 lần trong các bữa ăn chính. Tăng cường đạm thực vật như đậu phụ và các loại đậu khác trong các bữa ăn chính. Ngoài ra, cần hết sức lưu ý vận động cơ thể hằng ngày để máu lưu thông, làm các cơ quan trong cơ thể hoạt động nhịp nhàng, từ đó sẽ ăn uống ngon miệng, hấp thu tốt. Có nhiều hình thức để vận động cơ thể tùy theo hoàn cảnh, điều kiện và sức khỏe của từng người.
ThS. Mai Hương (Sức khỏe đời sống)
Thiếu dinh dưỡng sẽ dẫn đến chức năng của tim mạch, hệ nội tiết, phổi, tụy, trí não… suy yếu, nguy cơ mắc bệnh truyền nhiễm, bệnh mạn tính, vì thế quá trình lão hóa cũng tăng cao.
Vì sao người cao tuổi bị SDD?
SDD ở người cao tuổi (NCT) thường xảy ra một cách từ từ, với nhiều lý do khác nhau. Ăn uống không điều độ, ăn qua loa, đại khái, ăn ít, nhất là ăn một mình gây chán ăn, ăn thiếu chất lượng, thậm chí không đủ bữa, bữa no, bữa đói. Một số NCT do thiếu thốn kinh tế hoặc có khả năng về kinh tế nhưng không có người lo cho từng bữa ăn hằng ngày, sự việc kéo dài nhiều tháng, nhiều năm sẽ dẫn đến SDD. NCT răng thường kém (răng lung lay hoặc đã rụng nhiều) gây khó khăn trong việc nhai thức ăn, hạn chế hấp chất thu dinh dưỡng. Mặt khác do khả năng bài tiết nước bọt hoặc các giác quan như vị giác và khứu giác suy giảm, gây chán ăn kéo dài dẫn đến SDD. SDD ở NCT còn có thể gặp ở những người bị dị ứng với một số thức ăn, lo rằng sau khi ăn sẽ bị rối loạn tiêu hóa nên sợ ăn. Người mắc bệnh về đường tiêu hóa (viêm - loét dạ dày, viêm đại tràng co thắt, viêm đại tràng mạn tính, viêm gan mạn tính, viêm đường mật hoặc sỏi mật) cũng gây SDD. Một số người bị trầm cảm mạn tính, sa sút trí ruệ, nghiện rượu cũng dẫn đến SDD. Một số do kiêng khem quá mức, không dám ăn bất kỳ một loại thực phẩm nào ngay cả cá hoặc sữa là loại thực phẩm rất cần cho nhu cầu dinh dưỡng ở mọi lứa tuổi, dần dần dẫn đến SDD.
Dấu hiệu nhận biết SDD ở NCT
Hầu hết người bị SDD có thể tự phát hiện thấy mình bị gầy đi như sụt cân, quần áo thấy tự nhiên rộng ra, các bắp thịt thấy mềm, nhũn, không được rắn chắc như trước đây. Tuy vậy, một số NCT do bị SDD lâu ngày, đã có ảnh hưởng đến hệ thần kinh trung ương nên bản thân không thể hoặc không biết mình đang mắc bệnh gì. Con cháu trong gia đình có thể nhận biết được như thấy ông bà, bố mẹ kém dần sự minh mẫn, hay quên, hay kêu mệt mỏi, chán ăn, hay cáu gắt vô cớ. NCT bị SDD thường ăn khó tiêu, dễ táo bón, phân lúc lỏng lúc rắn, hay đau bụng lặt vặt. Nếu NCT bị SDD mà kèm theo mắc bệnh mạn tính (hen suyễn, bệnh tim, viêm gan, bệnh về xương khớp) thì càng làm cho bệnh nặng hơn nhanh chóng và toàn trạng trở nên suy sụp. Đặc biệt người bị SDD mà gặp phải tác nhân nhiễm khuẩn xâm nhập thì rất khó tránh khỏi mắc bệnh.
Làm thế nào để phòng SDD ở NCT?
Để phòng ngừa SDD, NCT cần ăn uống đủ chất và đủ số lượng, ăn đúng giờ giấc. Điều hết sức quan trọng là các thành viên trong gia đình cần quan tâm động viên, nhắc nhở để NCT chịu khó ăn và ăn đủ số lượng tránh hiện tượng chán ăn, lười ăn, bỏ bữa. Nên tìm hiểu các lý do làm cho NCT bị SDD, từ đó tìm cách khắc phục dần dần. Nếu các bữa chính mà NCT ăn chưa đủ số lượng thì có thể tạo điều kiện cho họ ăn thêm các bữa phụ vào khoảng 9 giờ sáng và 3 giờ chiều. Ăn thêm các loại quả sau bữa ăn (tráng miệng) như cam, quít, chuối, bưởi... và ăn nhiều rau. Rau vừa cung cấp các loại sinh tố vừa cung cấp chất xơ, ngăn ngừa táo bón. Để tránh hiện tượng chán ăn, ăn không ngon miệng, nếu không bị các bệnh về tim mạch, dạ dày, đại tràng và có điều kiện kinh tế thì có thể uống 1 ly rượu vang đỏ trước lúc ăn để khai vị (kích thích ăn uống ngon miệng). Trọng tâm của việc phòng SDD là làm sao NCT ăn được, tiêu hóa được, vì vậy thức ăn phải mềm, dễ nhai, dễ nuốt, dễ tiêu hóa nhưng không nên xay nhuyễn vì sẽ làm giảm mùi vị của thức ăn. NCT cũng nên hạn chế ăn mỡ động vật, lòng đỏ trứng (gà, vịt, chim cút, ngỗng) hoặc các loại phủ tạng như gan, tim, lòng, cật (thận) và rất nên ăn cá thay cho ăn thịt. Mỗi một tuần nên ăn cá khoảng 2 - 3 lần trong các bữa ăn chính. Tăng cường đạm thực vật như đậu phụ và các loại đậu khác trong các bữa ăn chính. Ngoài ra, cần hết sức lưu ý vận động cơ thể hằng ngày để máu lưu thông, làm các cơ quan trong cơ thể hoạt động nhịp nhàng, từ đó sẽ ăn uống ngon miệng, hấp thu tốt. Có nhiều hình thức để vận động cơ thể tùy theo hoàn cảnh, điều kiện và sức khỏe của từng người.
ThS. Mai Hương (Sức khỏe đời sống)
