Saponin là một nhóm glycosid lớn, gặp rộng rãi trong thực vật, cũng có trong một số động vật như hải sâm, cá sao.
Tính chất: Có một số tính chất sau:
- Tính tạo bọt nhiều khi lắc với nước. Tính phá huyết. Ðộc với động vật máu lạnh . Kích ứng niêm mạc gây hắt hơi, đỏ mắt, có tác dụng long đờm, lợi tiểu.
-Có thể tạo phức với cholesterol hoặc với các chất 3-b-hydroxysteroid khác.
- Saponin đa số có vị đắng trừ một số như glycyrrhizin có trong cam thảo bắc, abrusosid trong cam thảo dây, có vị ngọt.
- Saponin tan trong nước, alcol, rất ít tan trong aceton, ether, hexan. Do đó người ta dùng 3 dung môi này để tủa saponin.
- Saponin có thể bị tủa bởi chì acetat,
bari hydroxyd, ammoni sulfat.
- Saponin khó bị thẩm tích, người ta dựa vào tính chất này để tinh chế saponin trong quá trình chiết xuất.
Hoạt tính và ứng dụng:
- Saponin có tác dụng long đờm, chữa ho. Saponin là hoạt chất chính trong các dược liệu chữa ho như viễn chí, cát cánh, cam thảo, thiên môn, mạch môn...
- Một số dược liệu chứa saponin có tác dụng thông tiểu như rau má, tỳ giải, thiên môn, mạch môn...
- Saponin có mặt trong một số vị thuốc bổ tăng cường sinh lực như nhân sâm , tam thất, ngũ gia bì, đinh lăng và một số cây thuộc họ nhân sâm khác.
- Saponin làm tăng sự thấm của tế bào; sự có mặt của saponin sẽ làm cho các hoạt chất khác dễ hoà tan và hấp thu, ví dụ trường hợp digitonin trong lá Digital.
- Một số có tác dụng chống viêm như saponin cam thảo, ngưu tất, cỏ xước.
- Một số có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm, ức chế hoạt động của virut như saponin cam thảo, lá cà chua, mầm khoai tây.
- Một số có tác dụng chống ung thư trên thực nghiệm.
- Nhiều saponin có tác dụng diệt các loài thân mềm (nhuyễn thể).
- Sapogenin steroid dùng làm nguyên liệu để bán tổng hợp các thuốc steroid.
- Digitonin dùng để định lượng cholesterol.
Saponin trong đậu nành giống như phytate, hành xử như chất anti-oxidants để bảo vệ tế bào cơ thể chúng ta khỏi bị hư hại do tác dụng các gốc tự do. Nó cũng còn có khả năng trực tiếp ngăn cản sự phát triển ung thư kết tràng và đồng thời làm giảm lượng cholesterol trong máu.
Saponin trong nhân sâm làm tăng chuyển hóa lipid, Theo các thí nghiệm, nhân sâm có thể ngăn ngừa sự phát sinh cholesterol cao ở thỏ, vì vậy mà ngăn ngừa được sự hình thành xơ vữa động mạch.
Người ta đã khám phá ra những tác dụng của nhân sâm và các thành phần hóa học đơn lẻ của nó, đặc biệt là các saponin (còn gọi là các ginsenoside). Trong đó có một hoạt chất mang tên gọi là Ginsenoside Rh2 - đây là một trong hơn 30 loại saponin có trong thành phần của Nhân sâm...
Ginsenoside Rh2 đã được các nhà khoa học Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc... chứng minh có tác dụng kiềm chế sự sinh trưởng, phát triển của tế bào ung thư và khôi phục lại chức năng bình thường của chúng do đã bị mất đi trong quá trình ung thư hóa (được gọi là cảm ứng tái phân hóa tế bào ung thư), đồng thời còn có khả năng phòng chống sự xâm lấn và di căn của các tế bào ác tính. Cơ chế cụ thể là: do tốc độ nhân bản nhanh, nên các tế bào ung thư phải có những hoạt động đặc trưng trong giai đoạn G1. Ginsenoside Rh2 có khả năng ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư ngay trong giai đoạn này, khiến cho chúng bị yếu hoặc chết đi, để không phát triển sang giai đoạn khác. Ngoài ra, Ginsenoside Rh2 còn có tác dụng ngăn chặn, kìm hãm việc hình thành ADN và ARN trong nhân bản của tế bào ung thư.
Qua các kết quả nghiên cứu khoa học cho thấy, Ginsenoside Rh2 có tác dụng khống chế nhiều loại tế bào ung thư như: tế bào ung thư gan, ung thư phổi, ung thư tuyến vú, u hắc tố, tế bào u thần kinh đệm ở não..., đồng thời còn có khả năng tiêu diệt chúng. Những nhà khoa học cho rằng, những kết quả nghiên cứu về Ginsenoside Rh2 thực sự đã tác động lớn đối với nhân loại trong công cuộc phòng chống căn bệnh ung thư.
Saponin tam thất Việt Nam chứa chủ yếu saponin dammaran.
Các nhà khoa học đã phân lập được hai saponin chủ yếu của Tam thất Việt Nam và xác định chúng là ginsenosid-Rb1 và ginsenosid Rg1 .Saponin Rg có tác dụng hưng phấn trung khu thần kinh, có tác dụng chống mệt mỏi, tăng khả năng lao động trí óc và chân tay, nhưng loại Saponin như Rb thì có tác dụng ức chế trung khu thần kinh biểu hiện an thần gây ngủ. Tất cả các loại tổng Saponin của rễ cũng như của lá Sâm Tam thất đều có tác dụng giảm đau rõ rệt.
- Tính tạo bọt nhiều khi lắc với nước. Tính phá huyết. Ðộc với động vật máu lạnh . Kích ứng niêm mạc gây hắt hơi, đỏ mắt, có tác dụng long đờm, lợi tiểu.
-Có thể tạo phức với cholesterol hoặc với các chất 3-b-hydroxysteroid khác.
- Saponin đa số có vị đắng trừ một số như glycyrrhizin có trong cam thảo bắc, abrusosid trong cam thảo dây, có vị ngọt.
- Saponin tan trong nước, alcol, rất ít tan trong aceton, ether, hexan. Do đó người ta dùng 3 dung môi này để tủa saponin.
- Saponin có thể bị tủa bởi chì acetat,
bari hydroxyd, ammoni sulfat.
- Saponin khó bị thẩm tích, người ta dựa vào tính chất này để tinh chế saponin trong quá trình chiết xuất.
Hoạt tính và ứng dụng:
- Saponin có tác dụng long đờm, chữa ho. Saponin là hoạt chất chính trong các dược liệu chữa ho như viễn chí, cát cánh, cam thảo, thiên môn, mạch môn...
- Một số dược liệu chứa saponin có tác dụng thông tiểu như rau má, tỳ giải, thiên môn, mạch môn...
- Saponin có mặt trong một số vị thuốc bổ tăng cường sinh lực như nhân sâm , tam thất, ngũ gia bì, đinh lăng và một số cây thuộc họ nhân sâm khác.
- Saponin làm tăng sự thấm của tế bào; sự có mặt của saponin sẽ làm cho các hoạt chất khác dễ hoà tan và hấp thu, ví dụ trường hợp digitonin trong lá Digital.
- Một số có tác dụng chống viêm như saponin cam thảo, ngưu tất, cỏ xước.
- Một số có tác dụng kháng khuẩn, kháng nấm, ức chế hoạt động của virut như saponin cam thảo, lá cà chua, mầm khoai tây.
- Một số có tác dụng chống ung thư trên thực nghiệm.
- Nhiều saponin có tác dụng diệt các loài thân mềm (nhuyễn thể).
- Sapogenin steroid dùng làm nguyên liệu để bán tổng hợp các thuốc steroid.
- Digitonin dùng để định lượng cholesterol.
Saponin trong đậu nành giống như phytate, hành xử như chất anti-oxidants để bảo vệ tế bào cơ thể chúng ta khỏi bị hư hại do tác dụng các gốc tự do. Nó cũng còn có khả năng trực tiếp ngăn cản sự phát triển ung thư kết tràng và đồng thời làm giảm lượng cholesterol trong máu.
Saponin trong nhân sâm làm tăng chuyển hóa lipid, Theo các thí nghiệm, nhân sâm có thể ngăn ngừa sự phát sinh cholesterol cao ở thỏ, vì vậy mà ngăn ngừa được sự hình thành xơ vữa động mạch.
Người ta đã khám phá ra những tác dụng của nhân sâm và các thành phần hóa học đơn lẻ của nó, đặc biệt là các saponin (còn gọi là các ginsenoside). Trong đó có một hoạt chất mang tên gọi là Ginsenoside Rh2 - đây là một trong hơn 30 loại saponin có trong thành phần của Nhân sâm...
Ginsenoside Rh2 đã được các nhà khoa học Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc... chứng minh có tác dụng kiềm chế sự sinh trưởng, phát triển của tế bào ung thư và khôi phục lại chức năng bình thường của chúng do đã bị mất đi trong quá trình ung thư hóa (được gọi là cảm ứng tái phân hóa tế bào ung thư), đồng thời còn có khả năng phòng chống sự xâm lấn và di căn của các tế bào ác tính. Cơ chế cụ thể là: do tốc độ nhân bản nhanh, nên các tế bào ung thư phải có những hoạt động đặc trưng trong giai đoạn G1. Ginsenoside Rh2 có khả năng ngăn chặn sự phát triển của tế bào ung thư ngay trong giai đoạn này, khiến cho chúng bị yếu hoặc chết đi, để không phát triển sang giai đoạn khác. Ngoài ra, Ginsenoside Rh2 còn có tác dụng ngăn chặn, kìm hãm việc hình thành ADN và ARN trong nhân bản của tế bào ung thư.
Qua các kết quả nghiên cứu khoa học cho thấy, Ginsenoside Rh2 có tác dụng khống chế nhiều loại tế bào ung thư như: tế bào ung thư gan, ung thư phổi, ung thư tuyến vú, u hắc tố, tế bào u thần kinh đệm ở não..., đồng thời còn có khả năng tiêu diệt chúng. Những nhà khoa học cho rằng, những kết quả nghiên cứu về Ginsenoside Rh2 thực sự đã tác động lớn đối với nhân loại trong công cuộc phòng chống căn bệnh ung thư.
Saponin tam thất Việt Nam chứa chủ yếu saponin dammaran.
Các nhà khoa học đã phân lập được hai saponin chủ yếu của Tam thất Việt Nam và xác định chúng là ginsenosid-Rb1 và ginsenosid Rg1 .Saponin Rg có tác dụng hưng phấn trung khu thần kinh, có tác dụng chống mệt mỏi, tăng khả năng lao động trí óc và chân tay, nhưng loại Saponin như Rb thì có tác dụng ức chế trung khu thần kinh biểu hiện an thần gây ngủ. Tất cả các loại tổng Saponin của rễ cũng như của lá Sâm Tam thất đều có tác dụng giảm đau rõ rệt.
Hoàng Sầm-Hứa văn Thao/theo dongyvietbac
|Thuốc Đông Dược|Đông Việt JSC. |Đồng hành cùng phái đẹp|Diễn đàn Thuốc Đông Dược |Bộ môn Dược liệu |Chợ Dược liệu |VnPharma |Cây Thuốc Quý |
