Có thể thấy thị trường của thuốc chữa cảm cúm rất phong phú và đa dạng với nhiều nơi sản xuất, nhiều sản phẩm và dạng thuốc khác nhau.
Hầu hết người bệnh tìm đến với các thuốc này mà không cần đến đơn của bác sĩ. Và cũng đã có những tai biến xảy ra đối với những loại thuốc có vẻ như hết sức thông thường này.
Xuất huyết não do thuốc
Ông Nguyễn Văn N., 58 tuổi được đưa vào viện vì đột ngột mất ý thức. Khám thấy có dấu hiệu liệt nửa người trái, huyết áp 220/130 mmHg. Kết quả chụp cắt lớp sọ não cho thấy có ổ xuất huyết lớn vùng bao trong, bán cầu đại não bên phải. Bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp nhiều năm, hiện vẫn đang uống thuốc hạ huyết áp đều đặn hàng ngày.
Trước đó 2 ngày, bệnh nhân bị sốt, chảy nước mũi, tự mua thuốc điều trị cảm cúm uống với liều cao hơn bình thường để mong chóng khỏi bệnh và hậu quả là phải vào viện cấp cứu… Đây là một trong những trường hợp bị tác dụng phụ của thuốc chữa cảm cúm.
Ảnh minh họa (nguồn Internet)
Các thuốc chữa cảm cúm với nhiều biệt dược đang được lưu hành trên thị trường nước ta như decolgen, rhumenol, medicoldac, decolsin… đều có các thành phần acetaminophen (paracetamol) có tác dụng hạ sốt, giảm đau; chlorpheniramin có tác dụng chống dị ứng, làm giảm cảm giác ngứa ở mũi và giảm hắt hơi; dextromethorphan làm loãng đờm, giảm ho. Đặc biệt, trong thành phần chính của các thuốc trên đều có phenylpropanolamine là một hoạt chất có tính chất giống như một amin giao cảm có tác dụng gây co các tiểu động mạch nhỏ ngoại biên, làm co mạch ở các cuốn mũi, từ đó làm giảm triệu chứng viêm và giảm xuất tiết, chảy nước mũi.
Sự phối hợp các thành phần nói trên trong viên thuốc chống “cảm cúm” làm giảm nhanh các triệu chứng của cảm cúm như sốt, đau đầu, ngứa và hắt hơi, đặc biệt là giảm nhanh triệu chứng nghẹt mũi, chảy nước mũi khiến bệnh nhân cảm thấy rất dễ chịu sau khi uống thuốc.
Và thủ phạm gây cơn tăng huyết áp
Phenylpropanolamine, một thành phần có trong thuốc cảm cúm có tác dụng gây co các tiểu động mạch ở cuốn mũi nhưng cũng có thể gây co các mạch trên toàn cơ thể. Điều này góp phần làm tăng huyết áp của bệnh nhân. Huyết áp sẽ tăng ít hoặc không tăng nếu như thuốc được sử dụng với liều vừa đủ trong giới hạn cho phép. Nếu dùng quá liều có thể gây cơn tăng huyết áp đối với người không bị bệnh tăng huyết áp và kích hoạt gia tăng cơn tăng huyết áp ở bệnh nhân đang bị tăng huyết áp.
Phenylpropanolamine (PPA, accutrim) có tác dụng thông qua việc giải phóng có chọn lọc các chất có hoạt tính giao cảm rất mạnh như adrenalin, noradrenalin, dopamin. Các chất này là thủ phạm gây co mạch làm tăng huyết áp. Ngoài ra, các chất này còn làm nhịp tim nhanh, khô miệng và niêm mạc...
Các xét nghiệm nhằm xác định nồng độ của thuốc trong máu bệnh nhân đã cho thấy, với liều điều trị (trung bình khoảng 25mg/ viên, dùng đường uống), nồng độ thuốc trong máu dao động trong khoảng 50 - 300µg/L, khi đã bắt đầu có triệu chứng ngộ độc, nồng độ thuốc vào khoảng 300 - 3.000µg/L và nồng độ thuốc trong máu ở bệnh nhân nặng, có nguy cơ tử vong là từ 3.000 – 50.000 µg/L
Dùng thuốc chữa cảm cúm quá liều có thể gây xuất huyết não
Cách phòng ngừa?
Tại Mỹ, hàng năm, ước tính có từ 200 - 500 trường hợp đột quỵ do phenylpropanolamine ở người sử dụng lứa tuổi từ 18 - 49 nên các chế phẩm có chứa chất này đã không còn được phép lưu hành trên thị trường và chỉ còn được sử dụng trong lĩnh vực thú y.
Canada đã rút các thuốc loại này ra khỏi thị trường tháng 5/2001 và Ấn Độ cũng đã chính thức cấm lưu hành các thuốc cảm cúm có chứa phenylpropanolamine vào tháng 2/2011. Hàn Quốc cũng đã cấm lưu hành 167 loại thuốc có chứa phenylpropanolamine sau khi có một báo cáo về trường hợp xuất huyết não do sử dụng thuốc có chứa phenylpropanolamine gây ra.
Ở nước ta, các chế phẩm có chứa phenylpropanolamine hiện vẫn còn đang được phép quảng cáo và bán trong các cửa hàng thuốc nên để hạn chế tối đa tác dụng không mong muốn của phenylpropanolamine cần phải chú ý một số điểm như nhà thuốc không bán thuốc khi không có đơn thuốc; người bệnh phải tuân thủ đúng theo đơn thuốc, không tự ý “tăng liều” thuốc, không uống thuốc theo kiểu “mách nhau”, không sử dụng một đơn thuốc cho nhiều người, nhiều lần, khi sử dụng thuốc cảm cúm thấy có các dấu hiệu bất thường như tim đập nhanh, đau đầu, mặt nóng bừng, huyết áp tăng… phải báo ngay cho bác sĩ điều trị biết.
Thầy thuốc phải hết sức chú ý tới tiền sử tăng huyết áp, bệnh tim mạch, tiền sử nhạy cảm với thuốc khi kê đơn thuốc cảm cúm cho bệnh nhân. Các hãng thuốc nên có cảnh báo thật rõ ràng về nguy cơ gây tăng huyết áp của phenylpropanolamine trong các tờ đơn ghi trong hộp thuốc và thiết nghĩ trong việc thông tin, quảng cáo, giới thiệu thuốc trên các phương tiện thông tin đại chúng không nên giới thiệu các thuốc này như một loại hàng “đơn giản, dễ sử dụng”.
AloBacsi.
Hầu hết người bệnh tìm đến với các thuốc này mà không cần đến đơn của bác sĩ. Và cũng đã có những tai biến xảy ra đối với những loại thuốc có vẻ như hết sức thông thường này.
Xuất huyết não do thuốc
Ông Nguyễn Văn N., 58 tuổi được đưa vào viện vì đột ngột mất ý thức. Khám thấy có dấu hiệu liệt nửa người trái, huyết áp 220/130 mmHg. Kết quả chụp cắt lớp sọ não cho thấy có ổ xuất huyết lớn vùng bao trong, bán cầu đại não bên phải. Bệnh nhân có tiền sử tăng huyết áp nhiều năm, hiện vẫn đang uống thuốc hạ huyết áp đều đặn hàng ngày.
Trước đó 2 ngày, bệnh nhân bị sốt, chảy nước mũi, tự mua thuốc điều trị cảm cúm uống với liều cao hơn bình thường để mong chóng khỏi bệnh và hậu quả là phải vào viện cấp cứu… Đây là một trong những trường hợp bị tác dụng phụ của thuốc chữa cảm cúm.
Ảnh minh họa (nguồn Internet)
Sự phối hợp các thành phần nói trên trong viên thuốc chống “cảm cúm” làm giảm nhanh các triệu chứng của cảm cúm như sốt, đau đầu, ngứa và hắt hơi, đặc biệt là giảm nhanh triệu chứng nghẹt mũi, chảy nước mũi khiến bệnh nhân cảm thấy rất dễ chịu sau khi uống thuốc.
Và thủ phạm gây cơn tăng huyết áp
Phenylpropanolamine, một thành phần có trong thuốc cảm cúm có tác dụng gây co các tiểu động mạch ở cuốn mũi nhưng cũng có thể gây co các mạch trên toàn cơ thể. Điều này góp phần làm tăng huyết áp của bệnh nhân. Huyết áp sẽ tăng ít hoặc không tăng nếu như thuốc được sử dụng với liều vừa đủ trong giới hạn cho phép. Nếu dùng quá liều có thể gây cơn tăng huyết áp đối với người không bị bệnh tăng huyết áp và kích hoạt gia tăng cơn tăng huyết áp ở bệnh nhân đang bị tăng huyết áp.
Phenylpropanolamine (PPA, accutrim) có tác dụng thông qua việc giải phóng có chọn lọc các chất có hoạt tính giao cảm rất mạnh như adrenalin, noradrenalin, dopamin. Các chất này là thủ phạm gây co mạch làm tăng huyết áp. Ngoài ra, các chất này còn làm nhịp tim nhanh, khô miệng và niêm mạc...
Các xét nghiệm nhằm xác định nồng độ của thuốc trong máu bệnh nhân đã cho thấy, với liều điều trị (trung bình khoảng 25mg/ viên, dùng đường uống), nồng độ thuốc trong máu dao động trong khoảng 50 - 300µg/L, khi đã bắt đầu có triệu chứng ngộ độc, nồng độ thuốc vào khoảng 300 - 3.000µg/L và nồng độ thuốc trong máu ở bệnh nhân nặng, có nguy cơ tử vong là từ 3.000 – 50.000 µg/L
Dùng thuốc chữa cảm cúm quá liều có thể gây xuất huyết não
Cách phòng ngừa?
Tại Mỹ, hàng năm, ước tính có từ 200 - 500 trường hợp đột quỵ do phenylpropanolamine ở người sử dụng lứa tuổi từ 18 - 49 nên các chế phẩm có chứa chất này đã không còn được phép lưu hành trên thị trường và chỉ còn được sử dụng trong lĩnh vực thú y.
Canada đã rút các thuốc loại này ra khỏi thị trường tháng 5/2001 và Ấn Độ cũng đã chính thức cấm lưu hành các thuốc cảm cúm có chứa phenylpropanolamine vào tháng 2/2011. Hàn Quốc cũng đã cấm lưu hành 167 loại thuốc có chứa phenylpropanolamine sau khi có một báo cáo về trường hợp xuất huyết não do sử dụng thuốc có chứa phenylpropanolamine gây ra.
Ở nước ta, các chế phẩm có chứa phenylpropanolamine hiện vẫn còn đang được phép quảng cáo và bán trong các cửa hàng thuốc nên để hạn chế tối đa tác dụng không mong muốn của phenylpropanolamine cần phải chú ý một số điểm như nhà thuốc không bán thuốc khi không có đơn thuốc; người bệnh phải tuân thủ đúng theo đơn thuốc, không tự ý “tăng liều” thuốc, không uống thuốc theo kiểu “mách nhau”, không sử dụng một đơn thuốc cho nhiều người, nhiều lần, khi sử dụng thuốc cảm cúm thấy có các dấu hiệu bất thường như tim đập nhanh, đau đầu, mặt nóng bừng, huyết áp tăng… phải báo ngay cho bác sĩ điều trị biết.
Thầy thuốc phải hết sức chú ý tới tiền sử tăng huyết áp, bệnh tim mạch, tiền sử nhạy cảm với thuốc khi kê đơn thuốc cảm cúm cho bệnh nhân. Các hãng thuốc nên có cảnh báo thật rõ ràng về nguy cơ gây tăng huyết áp của phenylpropanolamine trong các tờ đơn ghi trong hộp thuốc và thiết nghĩ trong việc thông tin, quảng cáo, giới thiệu thuốc trên các phương tiện thông tin đại chúng không nên giới thiệu các thuốc này như một loại hàng “đơn giản, dễ sử dụng”.
AloBacsi.