Bác sĩ sản phụ khoa Lê Thị Kim Dung (phòng khám y khoa Thái Hà, Hà Nội) cho biết, tỉ lệ phụ nữ phá thai trong một năm đầu sau sinh khá cao.
"Lý do thường gặp nhất là do nhiều người chủ quan, nghĩ rằng khó có thai lại ngay sau sinh, hoặc sử dụng các cách tránh thai không an toàn như cho con bú, xuất tinh ngoài âm đạo..." - bác sĩ nói.
Theo bác sĩ Kim Dung, sau khi sinh khoảng 30-45 ngày là phụ nữ có khả năng mang thai. Thông thường, việc cho con bú hoàn toàn có thể trì hoãn việc có thai do nội tiết tố prolactin (điều khiển sự tiết sữa) làm ức chế hoạt động của buồng trứng. Tuy nhiên, quá trình này không phải lúc nào cũng diễn ra hiệu quả. Một số phụ nữ cho con bú hoàn toàn vẫn có thể mang thai.
Ngoài ra, nhiều chị em có thai trước khi thấy kỳ kinh đầu tiên sau sinh. Lý do là, có thể vợ chồng quan hệ đúng ngày rụng trứng lại lần đầu, trứng làm tổ luôn và không gây hành kinh nữa. Trường hợp này khiến không ít người cấn bầu lớn mới phát hiện.
Bác sĩ cho biết, việc có thai sớm sau sinh có thể ảnh hưởng nhiều mặt tới cả mẹ và bé. Nếu giữ lại thai để sinh, dễ khiến cả mẹ và thai bị thiếu chất (canxi, thiếu máu do thiếu sắt...) do người phụ nữ còn phải chăm con đầu. Còn nếu phá thai sau sinh chưa lâu, khi tử cung chưa phục hồi hoàn toàn, thì nguy cơ gặp các biến chứng như nhiễm trùng, thủng tử cung... càng cao. Vì vậy, theo bà, chị em cần nghĩ tới việc sử dụng biện pháp tránh thai an toàn ngay sau khi sinh.
Tư vấn biện pháp tránh thai
Bao cao su
Đây là cách tránh thai hiệu quả và thuận tiện cho chị em sau sinh. Do bao cao su thường có chất bôi trơn nên giúp phụ nữ giảm hiện tượng khô âm đạo (do nội tiết tố prolactin sản xuất trong thời kỳ cho con bú gây nên). Điều quan trọng là cần sự hợp tác của người chồng. Nhiều người có thể "dính" bầu vì người nam không chịu dùng "áo mưa" hoặc không sử dụng được các biện pháp tránh thai khác.
Trong trường hợp này, chị em có thể sử dụng bao cao su dành cho nữ để chủ động việc tránh thai. Loại bao này được đặt vào âm đạo trước khi giao hợp.
Dụng cụ tử cung
Có hai loại. Thứ nhất là dụng cụ tử cung tiết đồng. Phương pháp này khá rẻ tiền, có tác dụng kéo dài 5 năm. Loại vòng này không làm thay đổi lượng hormone tự nhiên của cơ thể nhưng có thể khiến bạn bị đau quặn bụng hay đau lưng khi mới đặt và trong 3-6 tháng đầu kinh nguyệt có thể không đều.
Loại thứ hai là dụng cụ tử cung chứa progestin. Loại này đắt tiền hơn loại trên và có hiệu quả kéo dài tới 10 năm. Dụng cụ tử cung chứa nội tiết có thể hạn chế u xơ tử cung, giảm lượng máu kinh mỗi chu kỳ. Tuy nhiên, cũng giống như dụng cụ tử cung tiết đồng, trong 3-6 tháng đầu, nó có thể khiến chị em thấy đau bụng, đau lưng và kinh nguyệt không đều.
Với cả hai loại dụng cụ tử cung, chị em sau khi sinh chỉ cần hết sản dịch là có thể dùng được ngay. Các trường hợp đẻ mổ ở eo tử cung (mổ ngang bụng) cũng có thể thực hiện biện pháp này, chỉ cần người đặt có kỹ thuật tốt.
Que cấy tránh thai
Đây là phương pháp có tỉ lệ tránh thai cao nhất. Bác sĩ sẽ cấy một que nhựa dẻo dưới da cánh tay bạn. Que này sẽ giải phóng progestin vào cơ thể, ngăn không cho tinh trùng gặp trứng. Thủ thuật này chỉ mất vài phút và có hiệu quả kéo dài 3 năm.
Phương pháp này thường không gây các phản ứng phụ như rong kinh, viêm nhiễm nhưng giá thành thường cao hơn các biện pháp khác. Nó có nhược điểm là có thể gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và chống chỉ định với các trường hợp bị viêm gan, viêm thận.
Thuốc tiêm tránh thai
Mũi tiêm này sẽ giải phóng hormone progestin, tăng tiết chất nhầy ở tử cung, ngăn rụng trứng, giữ cho tinh trùng không kết hợp được với trứng. Thuốc tiêm tránh thai có hiệu quả cao, có thể gây một số tác dụng phụ như làm rối loạn kinh nguyệt, gây các cảm giác khó chịu trong thời gian đầu như đau đầu, cương vú, buồn nôn...
Triệt sản (thắt ống dẫn trứng trứng)
Nếu đã sinh đủ số con mong muốn và không muốn sinh nữa, bạn có thể áp dụng biện pháp này. Khi thắt ống dẫn trứng, vòi trứng sẽ bị tắc, ngăn cho trứng đi vào tử cung gặp tinh trùng, ngăn ngừa sự thụ thai.
Biện pháp tránh thai này cần được thực hiện ở cơ sở y tế có điều kiện vô trùng, tiến hành bằng phương pháp mổ nội soi.
Sau khi thắt ống dẫn trứng, chu kỳ kinh nguyệt của chị em vẫn diễn ra bình thường. Không như nhiều lời đồn đại và lo ngại, biện pháp này không gây mãn kinh sớm hay khiến rối loạn chuyển hoá mỡ, làm phụ nữ béo, gây nam tính hoá...
Nhược điểm của cách tránh thai này là rất khó phục hồi khả năng có con sau khi thắt ống dẫn trứng. Vì thế, trước khi quyết định triệt sản, bạn nên suy nghĩ thật kỹ vì phẫu thuật nối lại ống dẫn trứng vừa rất phức tạp, tốn kém mà tỉ lệ thành công không cao.
Thuốc tránh thai chỉ có progestin
Theo bác sĩ Xuân Anh (Sức Khỏe & Đời Sống), người mẹ cho con bú cần chọn viên tránh thai chỉ có progestin. Đây là loại thuốc tránh thai đơn thuần không bao gồm thành phần gây ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng sữa. Mặc dù hiệu quả tránh thai của thuốc chỉ đạt 88%, tuy nhiên trong giai đoạn nuôi con bằng sữa mẹ, các hormone của người mẹ cũng có tác dụng ức chế rụng trứng. Vì vậy thuốc có tác dụng tránh thai cao, phù hợp với thời kỳ phụ nữ nuôi con bằng sữa mẹ.
Các loại thuốc tránh thai chỉ chứa progestin (mini pill) thường có ở thị trường Việt Nam: cerazette; femulen; micronor; norgeston; noriday...
Cơ chế tránh thai của viên thuốc chỉ có progestin: Thuốc tránh thai chỉ có progestin cản trở sự thay đổi dịch ở cổ tử cung quanh thời điểm rụng trứng để tinh trùng không thể đến được trứng; do đó không thể thụ tinh. Lớp nội mạc của tử cung cũng bị ảnh hưởng nên dù trứng có thụ tinh thì cũng khó có thể làm tổ và phát triển.
Hiệu quả: Phụ thuộc vào sự dung nạp của từng người và tuổi tác. Loại thuốc này rất hiệu quả với phụ nữ đang thời kỳ cho con bú. Tỷ lệ tránh thai thất bại có thể cao hơn ở người thừa cân. Nếu cân nặng trên 70kg nên dùng 2 viên mỗi ngày.
Thời điểm nên bắt đầu dùng viên tránh thai chỉ có progestin: 6 tuần sau sinh là thời gian tốt nhất để bắt đầu uống thuốc (nếu đợi lâu hơn mới uống thuốc thì khả năng có thai sẽ rất lớn). Nếu chu kỳ hành kinh quay trở lại, sản phụ có thể bắt đầu ngay từ ngày đầu tiên của chu kỳ kinh; hoặc bất cứ khi nào nhưng sản phụ phải biết chắc chắn là mình không có thai.
Cách uống: Viên tránh thai chỉ có progestin cần uống hằng ngày, không có giai đoạn ngừng thuốc như với viên tránh thai kết hợp. Tốt nhất nên uống thuốc ở một thời điểm nhất định nào đó trong ngày. Nhiều phụ nữ cho rằng buổi tối khi sắp đi ngủ là thời điểm thuận lợi để uống thuốc.
Nếu quên uống thuốc: Sản phụ cần uống một viên thuốc ngay sau khi nhớ ra và dùng một biện pháp hỗ trợ (như bao cao su) trong vòng 48 tiếng. Nếu quên 2 viên, sản phụ cần uống ngay 2 viên khi nhớ ra, uống 2 viên vào ngày hôm sau và sử dụng thêm một biện pháp tránh thai khác để hỗ trợ cho đến khi uống hết vỉ thuốc đó.
Sự thay đổi của kinh nguyệt khi dùng thuốc: Kỳ kinh có thể vẫn như trước nhưng cũng có thể không ổn định. Lúc đầu có thể ra máu giữa kỳ và hành kinh ít hơn hoặc đôi khi không thấy ra kinh.
Nếu bị nôn khi uống thuốc: Nếu bị nôn trong vòng 2 tiếng sau khi uống thuốc thì cần uống thêm một viên khác. Nếu không uống thêm thuốc trong thời hạn này thì cần dùng phương pháp tránh thai hỗ trợ trong suốt giai đoạn bị nôn và trong 7 ngày tiếp theo.
Lưu ý: Nếu dùng viên tránh thai chỉ có progestin mà thấy đau bụng và chậm kinh thì cần nghĩ đến thai ngoài tử cung.
(Mevabe)
"Lý do thường gặp nhất là do nhiều người chủ quan, nghĩ rằng khó có thai lại ngay sau sinh, hoặc sử dụng các cách tránh thai không an toàn như cho con bú, xuất tinh ngoài âm đạo..." - bác sĩ nói.
Theo bác sĩ Kim Dung, sau khi sinh khoảng 30-45 ngày là phụ nữ có khả năng mang thai. Thông thường, việc cho con bú hoàn toàn có thể trì hoãn việc có thai do nội tiết tố prolactin (điều khiển sự tiết sữa) làm ức chế hoạt động của buồng trứng. Tuy nhiên, quá trình này không phải lúc nào cũng diễn ra hiệu quả. Một số phụ nữ cho con bú hoàn toàn vẫn có thể mang thai.
Ngoài ra, nhiều chị em có thai trước khi thấy kỳ kinh đầu tiên sau sinh. Lý do là, có thể vợ chồng quan hệ đúng ngày rụng trứng lại lần đầu, trứng làm tổ luôn và không gây hành kinh nữa. Trường hợp này khiến không ít người cấn bầu lớn mới phát hiện.
Bác sĩ cho biết, việc có thai sớm sau sinh có thể ảnh hưởng nhiều mặt tới cả mẹ và bé. Nếu giữ lại thai để sinh, dễ khiến cả mẹ và thai bị thiếu chất (canxi, thiếu máu do thiếu sắt...) do người phụ nữ còn phải chăm con đầu. Còn nếu phá thai sau sinh chưa lâu, khi tử cung chưa phục hồi hoàn toàn, thì nguy cơ gặp các biến chứng như nhiễm trùng, thủng tử cung... càng cao. Vì vậy, theo bà, chị em cần nghĩ tới việc sử dụng biện pháp tránh thai an toàn ngay sau khi sinh.
Tư vấn biện pháp tránh thai
Bao cao su
Đây là cách tránh thai hiệu quả và thuận tiện cho chị em sau sinh. Do bao cao su thường có chất bôi trơn nên giúp phụ nữ giảm hiện tượng khô âm đạo (do nội tiết tố prolactin sản xuất trong thời kỳ cho con bú gây nên). Điều quan trọng là cần sự hợp tác của người chồng. Nhiều người có thể "dính" bầu vì người nam không chịu dùng "áo mưa" hoặc không sử dụng được các biện pháp tránh thai khác.
Trong trường hợp này, chị em có thể sử dụng bao cao su dành cho nữ để chủ động việc tránh thai. Loại bao này được đặt vào âm đạo trước khi giao hợp.
Dụng cụ tử cung
Có hai loại. Thứ nhất là dụng cụ tử cung tiết đồng. Phương pháp này khá rẻ tiền, có tác dụng kéo dài 5 năm. Loại vòng này không làm thay đổi lượng hormone tự nhiên của cơ thể nhưng có thể khiến bạn bị đau quặn bụng hay đau lưng khi mới đặt và trong 3-6 tháng đầu kinh nguyệt có thể không đều.
Loại thứ hai là dụng cụ tử cung chứa progestin. Loại này đắt tiền hơn loại trên và có hiệu quả kéo dài tới 10 năm. Dụng cụ tử cung chứa nội tiết có thể hạn chế u xơ tử cung, giảm lượng máu kinh mỗi chu kỳ. Tuy nhiên, cũng giống như dụng cụ tử cung tiết đồng, trong 3-6 tháng đầu, nó có thể khiến chị em thấy đau bụng, đau lưng và kinh nguyệt không đều.
Với cả hai loại dụng cụ tử cung, chị em sau khi sinh chỉ cần hết sản dịch là có thể dùng được ngay. Các trường hợp đẻ mổ ở eo tử cung (mổ ngang bụng) cũng có thể thực hiện biện pháp này, chỉ cần người đặt có kỹ thuật tốt.
Que cấy tránh thai
Đây là phương pháp có tỉ lệ tránh thai cao nhất. Bác sĩ sẽ cấy một que nhựa dẻo dưới da cánh tay bạn. Que này sẽ giải phóng progestin vào cơ thể, ngăn không cho tinh trùng gặp trứng. Thủ thuật này chỉ mất vài phút và có hiệu quả kéo dài 3 năm.
Phương pháp này thường không gây các phản ứng phụ như rong kinh, viêm nhiễm nhưng giá thành thường cao hơn các biện pháp khác. Nó có nhược điểm là có thể gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và chống chỉ định với các trường hợp bị viêm gan, viêm thận.
Thuốc tiêm tránh thai
Mũi tiêm này sẽ giải phóng hormone progestin, tăng tiết chất nhầy ở tử cung, ngăn rụng trứng, giữ cho tinh trùng không kết hợp được với trứng. Thuốc tiêm tránh thai có hiệu quả cao, có thể gây một số tác dụng phụ như làm rối loạn kinh nguyệt, gây các cảm giác khó chịu trong thời gian đầu như đau đầu, cương vú, buồn nôn...
Triệt sản (thắt ống dẫn trứng trứng)
Nếu đã sinh đủ số con mong muốn và không muốn sinh nữa, bạn có thể áp dụng biện pháp này. Khi thắt ống dẫn trứng, vòi trứng sẽ bị tắc, ngăn cho trứng đi vào tử cung gặp tinh trùng, ngăn ngừa sự thụ thai.
Biện pháp tránh thai này cần được thực hiện ở cơ sở y tế có điều kiện vô trùng, tiến hành bằng phương pháp mổ nội soi.
Sau khi thắt ống dẫn trứng, chu kỳ kinh nguyệt của chị em vẫn diễn ra bình thường. Không như nhiều lời đồn đại và lo ngại, biện pháp này không gây mãn kinh sớm hay khiến rối loạn chuyển hoá mỡ, làm phụ nữ béo, gây nam tính hoá...
Nhược điểm của cách tránh thai này là rất khó phục hồi khả năng có con sau khi thắt ống dẫn trứng. Vì thế, trước khi quyết định triệt sản, bạn nên suy nghĩ thật kỹ vì phẫu thuật nối lại ống dẫn trứng vừa rất phức tạp, tốn kém mà tỉ lệ thành công không cao.
Thuốc tránh thai chỉ có progestin
Theo bác sĩ Xuân Anh (Sức Khỏe & Đời Sống), người mẹ cho con bú cần chọn viên tránh thai chỉ có progestin. Đây là loại thuốc tránh thai đơn thuần không bao gồm thành phần gây ảnh hưởng đến số lượng và chất lượng sữa. Mặc dù hiệu quả tránh thai của thuốc chỉ đạt 88%, tuy nhiên trong giai đoạn nuôi con bằng sữa mẹ, các hormone của người mẹ cũng có tác dụng ức chế rụng trứng. Vì vậy thuốc có tác dụng tránh thai cao, phù hợp với thời kỳ phụ nữ nuôi con bằng sữa mẹ.
Các loại thuốc tránh thai chỉ chứa progestin (mini pill) thường có ở thị trường Việt Nam: cerazette; femulen; micronor; norgeston; noriday...
Cơ chế tránh thai của viên thuốc chỉ có progestin: Thuốc tránh thai chỉ có progestin cản trở sự thay đổi dịch ở cổ tử cung quanh thời điểm rụng trứng để tinh trùng không thể đến được trứng; do đó không thể thụ tinh. Lớp nội mạc của tử cung cũng bị ảnh hưởng nên dù trứng có thụ tinh thì cũng khó có thể làm tổ và phát triển.
Hiệu quả: Phụ thuộc vào sự dung nạp của từng người và tuổi tác. Loại thuốc này rất hiệu quả với phụ nữ đang thời kỳ cho con bú. Tỷ lệ tránh thai thất bại có thể cao hơn ở người thừa cân. Nếu cân nặng trên 70kg nên dùng 2 viên mỗi ngày.
Thời điểm nên bắt đầu dùng viên tránh thai chỉ có progestin: 6 tuần sau sinh là thời gian tốt nhất để bắt đầu uống thuốc (nếu đợi lâu hơn mới uống thuốc thì khả năng có thai sẽ rất lớn). Nếu chu kỳ hành kinh quay trở lại, sản phụ có thể bắt đầu ngay từ ngày đầu tiên của chu kỳ kinh; hoặc bất cứ khi nào nhưng sản phụ phải biết chắc chắn là mình không có thai.
Cách uống: Viên tránh thai chỉ có progestin cần uống hằng ngày, không có giai đoạn ngừng thuốc như với viên tránh thai kết hợp. Tốt nhất nên uống thuốc ở một thời điểm nhất định nào đó trong ngày. Nhiều phụ nữ cho rằng buổi tối khi sắp đi ngủ là thời điểm thuận lợi để uống thuốc.
Nếu quên uống thuốc: Sản phụ cần uống một viên thuốc ngay sau khi nhớ ra và dùng một biện pháp hỗ trợ (như bao cao su) trong vòng 48 tiếng. Nếu quên 2 viên, sản phụ cần uống ngay 2 viên khi nhớ ra, uống 2 viên vào ngày hôm sau và sử dụng thêm một biện pháp tránh thai khác để hỗ trợ cho đến khi uống hết vỉ thuốc đó.
Sự thay đổi của kinh nguyệt khi dùng thuốc: Kỳ kinh có thể vẫn như trước nhưng cũng có thể không ổn định. Lúc đầu có thể ra máu giữa kỳ và hành kinh ít hơn hoặc đôi khi không thấy ra kinh.
Nếu bị nôn khi uống thuốc: Nếu bị nôn trong vòng 2 tiếng sau khi uống thuốc thì cần uống thêm một viên khác. Nếu không uống thêm thuốc trong thời hạn này thì cần dùng phương pháp tránh thai hỗ trợ trong suốt giai đoạn bị nôn và trong 7 ngày tiếp theo.
Lưu ý: Nếu dùng viên tránh thai chỉ có progestin mà thấy đau bụng và chậm kinh thì cần nghĩ đến thai ngoài tử cung.
(Mevabe)