Mỗi năm ở Pháp có khoảng 11.000 trường hợp nạo thai ở những phụ nữ mới đẻ trước đó vài tháng, chiếm tỷ lệ 5% của tổng số những trường hợp xin đình chỉ thai nghén. Thông tin này nói lên một điều là không riêng phụ nữ nước ta gặp khó khăn với cách tránh thai sau đẻ mà phụ nữ nhiều nước công nghiệp khác c̣ũng gặp khó khăn tương tự. Những lí do đã làm cho các phụ nữ vừa đẻ được vài tháng đã có thai và phải cầu cứu đến nạo thai có thể do những nguyên nhân:
- Thầy thuốc hoặc nữ hộ sinh không đủ kiến thức để tư vấn và cung cấp cho phụ nữ sau đẻ một phương pháp tránh thai thích hợp nhất.
- Hoạt động tình dục trở lại sau đẻ có xu hướng sớm hơn (thường bắt đầu sau đẻ từ 4 – 6 tuần). Trước đây phụ nữ sau đẻ phải kiêng quan hệ tình dục từ 3 – 6 tháng.
- Không biết rõ cơ chế rụng trứng lần đầu sau đẻ xảy ra vào lúc nào trong khoảng từ ngày thứ 15 đến ngày thứ 35 sau đẻ, vì thế dễ có thai ngoài ý muốn.
- Rất nhiều phụ nữ cho rằng cho con bú là một phương pháp tránh thai hiệu quả nhưng phương pháp tránh thai này cũng có những đòi hỏi khắt khe.
Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo, phụ nữ nên trì hoãn mang thai ít nhất hai năm sau khi sinh nhằm có lợi cho sức khỏe cả mẹ lẫn con. Trong thời gian này người mẹ có thời gian chăm sóc và nuôi dưỡng con được tốt. Để có được sự trì hoãn, người phụ nữ phải sử dụng phương pháp tránh thai.
Phương pháp cho bú để vô kinh
Sau khi sinh cơ thể người phụ nữ trở về bình thường vào tuần lễ thứ 6. Hiện tượng có kinh trở lại sớm hay muộn tùy thuộc vào việc cho con bú hay không cho con bú. Phụ nữ cho con bú thì ra kinh lần đầu sau đẻ từ tháng thứ 6 trở đi, ngược lại không cho con bú thì có thể có kinh trở lại vào tuần lễ thứ 3 – 4 sau sinh, ban đầu là ra kinh non, sau 3 tháng thì vòng kinh ổn định. Hiện tượng trứng rụng có thể xảy ra trước khi có kinh.
Cho con bú là cách trì hoãn rụng trứng lần đầu tiên sau đẻ. Nhưng không dễ dự đoán trước ngày trứng rụng. Nếu cứ tin vào việc cho con bú để mất cảnh giác thì sẽ dễ mang thai khi chưa mong muốn. Phương pháp cho con bú để vô kinh là phương pháp tránh thai dựa trên sự không thể có thai một cách tự nhiên sau đẻ khi người mẹ chưa ra kinh và hoàn toàn cho con bú. Nếu không phối hợp với các hóa chất hay dụng cụ khác thì phương pháp này có thể coi là phương pháp tránh thai tự nhiên. Nếu đáp ứng những quy định dưới đây thì phương pháp này có hiệu quả đến 98 – 99,5 % trong vòng 6 tháng sau đẻ.
- Sữa mẹ gần như là nguồn dinh dưỡng duy nhất của trẻ. Nếu cho dùng thêm sữa bột, cháo thay vì cho con bú đều có thể làm giảm hiệu quả của phương pháp cho con bú để vô kinh.
- Trẻ phải được bú mẹ với khoảng cách ít nhất 4 giờ 1 lần về ban ngày và ít nhất 6 giờ mỗi lần về ban đêm (cho bú không có giới hạn về khoảng cách càng tốt).
- Trẻ chưa quá 6 tháng tuổi.
- Người mẹ phải chưa có kinh 56 ngày kể từ khi đẻ (khi đã phục hồi khả năng sinh sản thì ra kinh trước ngày thứ 56 sau đẻ có thể không biết).
Có chuyên gia còn bổ sung thêm một số yêu cầu khắt khe hơn để tăng hiệu quả: Trẻ phải được thoải mái, yên ấm với bầu vú mẹ, không dùng vú giả hay bình sữa mà bú bất kỳ lúc nào trẻ muốn; mẹ luôn ngủ với con, vì sự gần gũi cơ thể giữa mẹ và con làm tăng tiết prolactin…
Các phương pháp an toàn khác
Nếu vì lý do nào đó mà việc cho con bú không thực hiện được thì các bà mẹ có thể áp dụng ngay các phương pháp ngừa thai vào tuần lễ thứ 6 sau khi sinh.
Bao cao su: Có hai loại, loại dành cho nam giới (thường dùng) và cho nữ giới (ít dùng). Ngoài ưu điểm ngừa thai, bao cao su còn ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục và không ảnh hưởng sữa mẹ.
Dụng cụ tử cung tránh thai: Áp dụng khi có kinh trở lại, thời điểm đặt vào ngày thứ 3 hay thứ 4 của sự ra kinh. Dụng cụ tử cung có hai loại: chứa đồng và chứa levonorgestrel, không ảnh hưởng đến sự tiết sữa. Nhược điểm của phương pháp này là không phòng tránh được sự lây nhiễm khi quan hệ. Không nên đặt dụng cụ tử cung ngay sau khi sinh. Hãy chờ cho tử cung trở lại kích thước bình thường. Nếu không, cổ tử cung còn mở và dụng cụ tử cung có thể bị rơi ra ngoài. Nên đặt dụng cụ tử cung trong khoảng 4 – 6 tuần sau sinh (lâu hơn càng tốt), trước đó thì nên dùng bao cao su. Nếu mổ đẻ, nên chờ 6 tháng mới đặt.
Thuốc ngừa thai chỉ có progestin: Áp dụng khi có kinh trở lại, sử dụng viên thuốc đầu tiên lúc có kinh và uống liên tục mỗi ngày 1 viên theo số thứ tự trên vỉ thuốc. Trên thị trường hiện nay, thuốc biệt dược có hàm lượng desogestrel 0,075 mg/viên có tác dụng ngừa thai cao 97 – 98 %, không ảnh hưởng đến sự tiết sữa. Thuốc ngừa thai không sử dụng được cho những bà mẹ dị ứng với thuốc, suy gan, suy thận bệnh lý về máu, viêm tắc tĩnh mạch. Không phòng tránh được các bệnh lây nhiễm. Ngoài ra, còn sử dụng loại que cấy đơn thuần có progestin, có tác dụng kéo dài đến 3 tháng.
Dụng cụ ngăn cản sự thụ thai (màng ngăn âm đạo, mũ chụp cổ tử cung…): Cũng được áp dụng nhưng nhược điểm là cần phải đặt màng ngăn âm đạo hay đặt mũ chụp cổ tử cung trước khi quan hệ 10 phút. Phương pháp này không phổ biến ở nước ta.
Thắt vòi trứng: Đây là phương pháp cai đẻ vĩnh viễn, được áp dụng cho các bà mẹ không muốn sinh nữa. Phương pháp này áp dụng sau khi sinh 24 giờ đầu hay 6 tuần lễ đầu sau sinh, là phương pháp với đường rạch nhỏ, được thực hiện tại cơ sở y tế chuyên khoa, không ảnh hưởng việc cho con bú.
Trước khi quyết định các phương pháp ngừa thai, cần đi khám phụ khoa để được bác sĩ tư vấn cụ thể. Phụ nữ cho con bú không được dùng loại thuốc tránh thai có estrogen vì hormon này ức chế sự bài tiết sữa. Một số phụ nữ cho con bú vẫn dùng viên minipill (chỉ có progestin) và không ảnh hưởng gì đến sự tiết sữa. Có thể dùng viên thuốc tránh thai uống hàng ngày nếu không cho con bú. Tuy nhiên, không nên dùng thuốc ngay sau khi sinh vì như vậy sẽ dễ gây đông máu và viêm tĩnh mạch. Tốt nhất nên dùng một biện pháp tránh thai khác cho đến khi có kinh trở lại và ngày đầu có kinh lại mới nên bắt đầu dùng một vỉ thuốc.
- Thầy thuốc hoặc nữ hộ sinh không đủ kiến thức để tư vấn và cung cấp cho phụ nữ sau đẻ một phương pháp tránh thai thích hợp nhất.
- Hoạt động tình dục trở lại sau đẻ có xu hướng sớm hơn (thường bắt đầu sau đẻ từ 4 – 6 tuần). Trước đây phụ nữ sau đẻ phải kiêng quan hệ tình dục từ 3 – 6 tháng.
- Không biết rõ cơ chế rụng trứng lần đầu sau đẻ xảy ra vào lúc nào trong khoảng từ ngày thứ 15 đến ngày thứ 35 sau đẻ, vì thế dễ có thai ngoài ý muốn.
- Rất nhiều phụ nữ cho rằng cho con bú là một phương pháp tránh thai hiệu quả nhưng phương pháp tránh thai này cũng có những đòi hỏi khắt khe.
Tổ chức Y tế thế giới khuyến cáo, phụ nữ nên trì hoãn mang thai ít nhất hai năm sau khi sinh nhằm có lợi cho sức khỏe cả mẹ lẫn con. Trong thời gian này người mẹ có thời gian chăm sóc và nuôi dưỡng con được tốt. Để có được sự trì hoãn, người phụ nữ phải sử dụng phương pháp tránh thai.
Phương pháp cho bú để vô kinh
Sau khi sinh cơ thể người phụ nữ trở về bình thường vào tuần lễ thứ 6. Hiện tượng có kinh trở lại sớm hay muộn tùy thuộc vào việc cho con bú hay không cho con bú. Phụ nữ cho con bú thì ra kinh lần đầu sau đẻ từ tháng thứ 6 trở đi, ngược lại không cho con bú thì có thể có kinh trở lại vào tuần lễ thứ 3 – 4 sau sinh, ban đầu là ra kinh non, sau 3 tháng thì vòng kinh ổn định. Hiện tượng trứng rụng có thể xảy ra trước khi có kinh.
Cho con bú là cách trì hoãn rụng trứng lần đầu tiên sau đẻ. Nhưng không dễ dự đoán trước ngày trứng rụng. Nếu cứ tin vào việc cho con bú để mất cảnh giác thì sẽ dễ mang thai khi chưa mong muốn. Phương pháp cho con bú để vô kinh là phương pháp tránh thai dựa trên sự không thể có thai một cách tự nhiên sau đẻ khi người mẹ chưa ra kinh và hoàn toàn cho con bú. Nếu không phối hợp với các hóa chất hay dụng cụ khác thì phương pháp này có thể coi là phương pháp tránh thai tự nhiên. Nếu đáp ứng những quy định dưới đây thì phương pháp này có hiệu quả đến 98 – 99,5 % trong vòng 6 tháng sau đẻ.
- Sữa mẹ gần như là nguồn dinh dưỡng duy nhất của trẻ. Nếu cho dùng thêm sữa bột, cháo thay vì cho con bú đều có thể làm giảm hiệu quả của phương pháp cho con bú để vô kinh.
- Trẻ phải được bú mẹ với khoảng cách ít nhất 4 giờ 1 lần về ban ngày và ít nhất 6 giờ mỗi lần về ban đêm (cho bú không có giới hạn về khoảng cách càng tốt).
- Trẻ chưa quá 6 tháng tuổi.
- Người mẹ phải chưa có kinh 56 ngày kể từ khi đẻ (khi đã phục hồi khả năng sinh sản thì ra kinh trước ngày thứ 56 sau đẻ có thể không biết).
Có chuyên gia còn bổ sung thêm một số yêu cầu khắt khe hơn để tăng hiệu quả: Trẻ phải được thoải mái, yên ấm với bầu vú mẹ, không dùng vú giả hay bình sữa mà bú bất kỳ lúc nào trẻ muốn; mẹ luôn ngủ với con, vì sự gần gũi cơ thể giữa mẹ và con làm tăng tiết prolactin…
Các phương pháp an toàn khác
Nếu vì lý do nào đó mà việc cho con bú không thực hiện được thì các bà mẹ có thể áp dụng ngay các phương pháp ngừa thai vào tuần lễ thứ 6 sau khi sinh.
Bao cao su: Có hai loại, loại dành cho nam giới (thường dùng) và cho nữ giới (ít dùng). Ngoài ưu điểm ngừa thai, bao cao su còn ngăn ngừa các bệnh lây truyền qua đường tình dục và không ảnh hưởng sữa mẹ.
Dụng cụ tử cung tránh thai: Áp dụng khi có kinh trở lại, thời điểm đặt vào ngày thứ 3 hay thứ 4 của sự ra kinh. Dụng cụ tử cung có hai loại: chứa đồng và chứa levonorgestrel, không ảnh hưởng đến sự tiết sữa. Nhược điểm của phương pháp này là không phòng tránh được sự lây nhiễm khi quan hệ. Không nên đặt dụng cụ tử cung ngay sau khi sinh. Hãy chờ cho tử cung trở lại kích thước bình thường. Nếu không, cổ tử cung còn mở và dụng cụ tử cung có thể bị rơi ra ngoài. Nên đặt dụng cụ tử cung trong khoảng 4 – 6 tuần sau sinh (lâu hơn càng tốt), trước đó thì nên dùng bao cao su. Nếu mổ đẻ, nên chờ 6 tháng mới đặt.
Thuốc ngừa thai chỉ có progestin: Áp dụng khi có kinh trở lại, sử dụng viên thuốc đầu tiên lúc có kinh và uống liên tục mỗi ngày 1 viên theo số thứ tự trên vỉ thuốc. Trên thị trường hiện nay, thuốc biệt dược có hàm lượng desogestrel 0,075 mg/viên có tác dụng ngừa thai cao 97 – 98 %, không ảnh hưởng đến sự tiết sữa. Thuốc ngừa thai không sử dụng được cho những bà mẹ dị ứng với thuốc, suy gan, suy thận bệnh lý về máu, viêm tắc tĩnh mạch. Không phòng tránh được các bệnh lây nhiễm. Ngoài ra, còn sử dụng loại que cấy đơn thuần có progestin, có tác dụng kéo dài đến 3 tháng.
Dụng cụ ngăn cản sự thụ thai (màng ngăn âm đạo, mũ chụp cổ tử cung…): Cũng được áp dụng nhưng nhược điểm là cần phải đặt màng ngăn âm đạo hay đặt mũ chụp cổ tử cung trước khi quan hệ 10 phút. Phương pháp này không phổ biến ở nước ta.
Thắt vòi trứng: Đây là phương pháp cai đẻ vĩnh viễn, được áp dụng cho các bà mẹ không muốn sinh nữa. Phương pháp này áp dụng sau khi sinh 24 giờ đầu hay 6 tuần lễ đầu sau sinh, là phương pháp với đường rạch nhỏ, được thực hiện tại cơ sở y tế chuyên khoa, không ảnh hưởng việc cho con bú.
Trước khi quyết định các phương pháp ngừa thai, cần đi khám phụ khoa để được bác sĩ tư vấn cụ thể. Phụ nữ cho con bú không được dùng loại thuốc tránh thai có estrogen vì hormon này ức chế sự bài tiết sữa. Một số phụ nữ cho con bú vẫn dùng viên minipill (chỉ có progestin) và không ảnh hưởng gì đến sự tiết sữa. Có thể dùng viên thuốc tránh thai uống hàng ngày nếu không cho con bú. Tuy nhiên, không nên dùng thuốc ngay sau khi sinh vì như vậy sẽ dễ gây đông máu và viêm tĩnh mạch. Tốt nhất nên dùng một biện pháp tránh thai khác cho đến khi có kinh trở lại và ngày đầu có kinh lại mới nên bắt đầu dùng một vỉ thuốc.
Tổng hợp
Sửa lần cuối:
